آزمون مهارت

با توجه به استاندارد ISO/IEC 17043:2010، آزمون مهارت (Proficiency Testing) (PT) ارزیابی عملکرد مشارکت کنندگان بر اساس معیارهای از پیش تعیین شده به روش مقایسات بین آزمایشگاهی است. به عبارت دیگر، آزمون مهارت، روشی است که برای نشان دادن شایستگی و تأیید فرآیند اندازه گیری آزمایشگاه با مقایسه نتایج خود با نتایج یک آزمایشگاه مرجع و سایر آزمایشگاه های شرکت کننده به کار می رود. تصویر زیر برای درک بهتر آزمون مهارت نشان داده شده است.

نهاد هماهنگ کننده اقلام آزمون را جهت انجام آزمون به آزمایشگاه مرجع ارسال می نماید. سپس نهاد هماهنگ کننده این اقلام را جهت انجام آزمون های متعاقب آن برای آزمایشگاه های مشارکت کننده ارسال می کند. هر آزمایشگاه مشارکت کننده، اقلام را به طور مستقل مورد آزمون قرار می دهد، نتایج خود را به نهاد هماهنگ کننده ارائه می دهد و اقلام را به آزمایشگاه مشارکت کننده بعدی ارجاع می دهد. پس از انجام آزمون توسط همه آزمایشگاه های مشارکت کننده، اقلام آزمون به نهاد هماهنگ کننده بازگردانده می شود. نهاد هماهنگ کننده تمام نتایج را ارزیابی کرده و یک گزارش عملکرد در اختیار هر آزمایشگاه مشارکت کننده قرار می دهد. این روند معمولا به عنوان آزمون با گردش نوبت (Round Robin Testing) شناخته می شود و یکی از رایج ترین الگوهای آزمون مهارت توسط مجری آزمون مهارت است.

اهمیت آزمون مهارت

آزمون مهارت به چندین دلیل دارای اهمیت است. در درجه اول، آزمایشگاه را قادر می سازد شایستگی خود را جهت یک سری اندازه گیری خاص و منظم نشان دهد و این که می تواند برای موارد زیر به کار رود:

اعتبار؛
روش اندازه گیری؛
آموزش فنی پرسنل؛
ردیابی استانداردها و
تخمین عدم قطعیت اندازه گیری.

تصور کنید که آزمایشگاه یک آزمون/اندازه گیری جدید را به دامنه کاربرد اعتباربخشی خود اضافه کند. تجهیزات خریداری شوند، کالیبراسیون انجام شود، روش ها نوشته شوند، پرسنل آموزش ببینند، عدم قطعیت اندازه گیری ارزیابی شود و مطالعات متعدد تصدیق داخلی انجام شود. حتی با تمام این سختکوشی ها، زمان و هزینه سرمایه گذاری شده در فرآیند جدید آیا می توان مطمئن بود که نتایج آزمایشگاه کافی و قابل مقایسه با سایر آزمایشگاه ها است؟ آزمایشگاه می تواند با شرکت در آزمون مهارت، اندازه گیری/آزمون جدید خود را به صورت خارجی تصدیق نماید. از این رو است که نهاد اعتباربخشی، آزمایشگاه را ملزم به تکمیل موفقیت آمیز یک آزمون مهارت پیش از افزودن آن به دامنه اعتبار بخشی خود می نماید.

تفاوت آزمون مهارت و مقایسات بین آزمایشگاهی

آزمون مهارت و مقایسات بین آزمایشگاهی اصطلاحاتی هستند که در صنعت آزمون و اندازه گیری به صورت مترادف استفاده می شوند، با این حال، به طور دقیق یکسان نیستند. در حالی که مشابه هم هستند ولی قدری تفاوت دارند. بر اساس استاندارد ISO/IEC 17043:2010، مقایسه بین آزمایشگاهی عبارت است از سازماندهی، اجرا و ارزیابی اندازه گیری ها یا آزمون ها، مطابق با شرایط از پیش تعیین شده، بر اقلام یکسان یا مشابه، توسط دو یا چند آزمایشگاه. بر اساس ISO/IEC Guide 43، آزمون مهارت یک تمرین رسمی است که توسط یک نهاد هماهنگ کننده که شامل یک آزمایشگاه استاندارد یا مرجع می باشد مدیریت شده و نتایج به دست آمده در گزارشی رسمی ارائه می شوند. علاوه بر این، ISO/IEC Guide 43 یک مقایسه بین آزمایشگاهی را به عنوان یک تمرین تعریف می کند که با توافق دو یا چند آزمایشگاه مشارکت کننده انجام می شود و نتایج آن در یک گزارش رسمی صادر می شود. بنابراین، تفاوت در این است که آزمون مهارت یک مقایسه بین آزمایشگاهی است که توسط شخص ثالث و مستقل سازماندهی و مدیریت می شود. همچنین یک آزمون مهارت شامل شرکت کردن یک آزمایشگاه مرجع و استفاده از نتایج آن جهت تعیین عملکرد مشارکت کنندگان است. در مقایسات بین آزمایشگاهی نیازی به استفاده از آزمایشگاه مرجع یا نهاد هماهنگ کننده نیست. بنابراین، آزمایشگاه های مشارکت کننده عملکردشان را فقط در بین گروهی از مشارکت کنندگان مقایسه می کنند.